Soms heb je zo’n ‘aha’moment als je een boek aan het lezen bent of in gesprek bent. Een van die momenten had ik zelf al heel wat jaren geleden bij het lezen van ‘de kracht van kwestsbaarheid’ van Brene Brown.
Losjes vertaald ‘je bent niet aardig/succesvol/emotioneel/onzeker, maar je hebt succes, een dosis vriendelijkheid, emoties en soms ook wat twijfels aan jezelf’.
Vaak labellen we onszelf alsof we dat zijn, in plaats van dat het een eigenschap is die we hebben. Het tegenoverstelde is het erkennen dat je karaktertrekken hebt, maakt ook ruimte voor het idee dat je kunt veranderen.
Opeens ben je niet perfectionistisch, maar heb je de neiging om jezelf tot het uiterste in te zetten. Deze benadering zorgt er ook voor dat je erkent dat je kunt veranderen. Bij dit voorbeeld aanhakend: dat je het beste in plaats van het uiterste uit jezelf kunt halen.
Brene Brown maakt met deze analyse helder hoe vernauwend het is om eigenschappen als vaststaand te zien en zo te benoemen. Wie kent het niet. ‘Zo ben ik nauw eenmaal.’ Weinig opmerkingen slaan de deur naar reflectie en verandering zo hard dicht.
Het boek maakt de kracht van labels zichtbaar. Ik heb zelf ervaren hoeveel effect het kan hebben om labels anders te zetten, bijvoorbeeld in mijn neiging tot conflictvermijding ook allerlei voor een ander neutrale situaties als conflict te labelen. Met als gevolg dat iedere gezonde discussie als beladen ervoer en uit alle macht probeerde te vermijden. Door die kleine discussiepunten niet meer als ontluikende conflicten te labellen, waren er opeens een stuk minder mogelijke conflicten om te vermijden. Het bracht ruimte om gesprekken met de insteek tot een positieve uitkomst in te gaan. En niet zelf al in de verdediging te starten.
Maar er zijn nog altijd ook op de vele momenten dat ik mezelf situaties als conflict te herkennen en dan mezelf kan helpen door als een soort interne coach vragen te stellen als ‘Wat gebeurt er echt?’, ‘Wat de vraag van de ander?’ en ‘Hoe kan ik deze situatie het beste benaderen?’
Een label – een woord dat je aan een ervaring, een emotie, aan jezelf geeft – kan in die zin vaak ook heel verhelderend zijn. De meesten zullen wel een moment kennen dat je realiseert dat je anders bent dan een ander. Of dan de groep. Er een woord is voor dat gevoel van ‘anders zijn’. Of het introvert, ADD, INFP, ‘Groen’, hooggevoelig of welk ander woord is.
Eindelijk heb je een verklaring voor de reden dat je anders reageert dan je collega, je klasgenoot of het gros van je vrienden. Je komt erachter dat er een hele groep is van mensen die net zo denken en doen als jij. Zeker in een online wereld vol memes en YouTube filmpjes kun je van elke subset aan labels wel herkenbare situaties vinden.
Soms kan een bepaalde term ook helpen om negatieve, en generieke labels van anderen te vervangen. Zo is het prettiger om ‘dyslextisch’ te zijn en niet ‘dom’ genoemd te worden. Ook geeft een term allerlei nieuwe mogelijkheden tot zelfinzicht, je kan lotgenoten opzoeken, er boeken over lezen, tools zoeken die je helpen met je ‘eigenschap’ te dealen in real life.
Toch is er ook een belangrijkste stap die nodig is en regelmatig wordt vergeten.
Het afscheid nemen van het label. Afscheid nemen klinkt wat dramatisch. Maar na je label en het gevoel ‘dit ben ik’ met open armen te hebben verwelkomd, gaat het nu juist over het loslaten van dat kader.
Waar het in het begin nuttig kan zijn om een stuk van jezelf te erkennen (Ik ben introvert), kan het later al snel een excuus worden om iets niet te doen (‘Ik ga niet naar die verjaardag, want ik hou niet van mensen, want ik ben een introvert’) en om niet te veranderen (‘Ik ben een introvert, dus ik hoef niet naar een netwerkborrel te gaan’).
Op het moment dat de toegevoegde waarde van de erkenning dat je binnen een bepaalde groep valt, is het tijd om je bewust te worden van het gebruik van dat label. Wanneer vertel je jezelf, of een ander dat je op een bepaalde manier reageert, omdat je nu eenmaal zo bent? Wat doe je nu niet, omdat je denkt dat je het niet kunt doen, vanwege het label dat je zo veel heeft geholpen in het begin?
